Urodził się 22 lutego 1814 r. w miejscowości Przysucha w powiecie opoczyńskim. Był jednym z pięciorga dzieci Juliusza Kolberga (przybyłego z Prus w roku 1798) oraz Karoliny de Mercoeur, Polki francusko-niemieckiego pochodzenia.
Logo Roku Kolberga 2014
Najbliższa rodzina i odczucie Polskości
Rodzice pobrali się w 1806 r., kiedy to Napoleon odnosił zwycięstwo pod Jeną. Trzy miesiące później wojska pruskie opuściły Warszawę, jednak rodzina Kolbergów została, podobnie jak rodziny Grottgera, Elsnara czy Lindego. Juliusz początkowo bardzo słabo mówił po polsku, ale jego żona Karolina czuła się Polką. Oskar denerwował się zatem, gdy zarzucano mu niepolskie korzenie. Chlubił się tym, że matka urodziła się w Polsce i czuł się Polakiem choć jego babka wywodziła się z pruskiej rodziny von Arnim, a dziad, o niemieckim imieniu Gotfryd i francuskim nazwisku Mercoeur, pochodził z emigracji przybyłej do Prus za czasów Ludwika XIV. W domu państwa Kolbergów zakazane było używanie mowy niemieckiej. Podobnie sytuacja przedstawiała się u państwa Chopinów, gdzie zabraniano mówić po francusku choć był to język elit. Starszy brat Oskara – Wilhelm zasłynął jako inżynier hydrograf, budowniczy Kanału Augustowkiegio, hobbystycznie zaś – historyk Warszawy. Młodszy natomiast – Antoni był średniej klasy malarzem. Pozostałe rodzeństwo – Juliusz, Gustaw oraz siostra Julka zmarli jeszcze w dzieciństwie.
Przeprowadzka do Warszawy
Po kilkuletnim pobycie w Opoczyńskiem, ojciec Oskara został powołany na stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego. To skłoniło rodzinę do osiedlenia się w Warszawiena na stałe. Zamieszkali w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego, sąsiadując z Chopinami i K. Brodzińskim. To właśnie między innymi z Fryderykiem Chopinem Oskar uczęszczał do Liceum Warszawskiego w latach 1823- 1830. Równocześnie pobierał naukę gry na fortepianie u T. Głogowskiego, później zaś u F. Vettera oraz J. Elsnera. Wraz z ukończeniem szkoły kończy się młodzieńczy okres w życiu Oskara, wybucha powstanie listopadowe, a rok później umiera jego ojciec.
Pierwsza praca Oskara
Młody Kolberg podjął pracę urzędnika, kontynuując równocześnie studia muzyczne u I. F. Dobrzyńskiego oraz K. F. Girschnera i K. Rungenhagena w Berlinie. Po powrocie do Warszawy uczył muzyki. Interesował się nie tylko liryką wokalno-instrumentalną, ale także muzyką fortepianową. W latach 50- tych XIX wieku pracował jako kompozytor. Na szczególną uwagę zasługują jego mazurki i kujawiaki nawiązujące do motywów ludowych. W 1853 r. odbyła się premiera jego opery „ Król pasterzy”. Z czasem jednak porzucił twórczość kompozytorską, a swoje zainteresowania skierował wyłącznie w stronę kompletowania wiedzy na temat wsi polskiej i jej obyczajów. Poświęcił temu całe swoje życie, nie miał on jednak nic poza pracą, to ona była celem, któremu wszystko podporządkował.
Zamiłowanie do folkloru i praca naukowa
Już pod koniec lat 30-tych zaczął zapisywać pieśni i melodie ludowe. Pierwsze pochodziły z okolic Warszawy. Chciał zbadać charakter muzyki słowiańskiej. Do roku 1840 zgromadził kilkaset zapisów pieśni i stał się cenionym wydawcą i autorytetem w dziedzinie muzyki ludowej. W tym samym czasie wydał także pierwsze zbiory pieśni ludowych przeznaczonych do śpiewu. Zgromadzone i opisane przez niego utwory wydawane były w osobnych monografiach pt. „Pieśni ludu polskiego”. Jego pierwszy tom ukazał się w 1857 r. i zawierał wątki balladowe wraz z ich wariantami i melodiami tanecznymi. Muzyka ludowa podana była tu w formie autentycznej, bez opracowania harmonicznego co zostało bardzo wysoko ocenione. W planach Kolberga było wydawanie dalszych tomów pieśni. Jednak w 1865 roku zajął się tworzeniem podstaw nowej dyscypliny nauki – etnografii.
Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce
W tym właśnie roku ukazała się pierwsza część jego dzieła pt. “Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce.” W każdym tomie znaleźć można materiały dotyczące innego regionu Polski. I poświęcony został Pieśniom ludu polskiego, a II – sandomierszczyźnie. Serie te stworzyły obraz XIX wiecznej kultury ludowej. III i IV serią były Kujawy. W latach 1857- 1890 wydał 33 tomy Ludu… Brak funduszy na wydawanie kolejnych edycji, a także sytuacja polityczna jaka panowała w Królestwie po powstaniu styczniowym oraz obietnica subwencji ze strony Krakowskiego Towarzystwa Naukowego przyczyniły się do opuszczenia przez Kolberga Warszawy w roku 1871. Zamieszkał w Mogilnach pod Krakowem u przyjaciela Józefa Konopki, a następnie u jego brata Juliana w Modlnicy. Miał tu znacznie lepsze warunki do pracy niż te, które panowały w zaborze rosyjskim.
Przebywając w Modlnicy Kolberg opracował kolejne tomy Ludu… Były to: Krakowskie (seria V-VIII), Wielkie Księstwo Poznańskie (seria IX-XV) oraz Lubelskie (seria XVI- XVII).
Na jesieni 1884 r. Oskar Kolberg przeniósł się do Krakowa. Ostatnią swoją podróż odbył w 1885 r. w Sanockie i Przemyskie. W latach 1885-1890 opublikowane zostały kolejne monografie: Kieleckie (seria XVIII-XIX), Radomskie (seria XIX-XX), Łęczyckie (seria XII), Mazowsze (seria XIV-XVIII), Pokucie (seria XXIX-XXXII) oraz pierwsza część Kaliskiego i Chełmskiego.
Kolberg był również współredaktorem Encyklopedii powszechnej S. Orgelbranda. Większość haseł poświęconych muzyce jest jego autorstwa. Współpracował także z warszawskimi czasopismami, m.in. z redakcją „Biblioteki Warszawskiej”- salon literacko-intelektualny stolicy.
Nagrody i wyróżnienia
Wyrazem uznania dla dorobku naukowego Oskara było przyznanie mu członkostwa Towarzystwa Etnograficznego w Moskwie i Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu. W 1873 r. został członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, a następnie przewodniczącym Sekcji Etnologicznej Komisji Antropologicznej Akademii. W 1878 r. udał się na światową wystawę do Paryża. Za swe wydawnictwa, eksponowane w dziale etnograficznym pawilonu austriackiego, otrzymał brązowy medal. Był również patronem naukowym zorganizowanej w 1880 roku Wystawy Etnograficznej w Kołomyi.
Ostatnie lata i dorobek
31 maja 1889 r. Kolberg obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia swojej pracy, zorganizowany przez krakowskie środowisko naukowe i artystyczne. W lipcu zamieszkał u swego przyjaciela Izydora Kopernickiego, który doglądał go w postępującej chorobie, a po jego śmierci, 3 czerwca 1890 roku stał się wykonawcą testamentu. Niewydane materiały etnograficzne Kolberg przekazał Polskiej Akademii Umiejętności. Kopernicki z pozostawionych przez przyjaciela materiałów wydał drugą część Chełmskiego (seria XXXIV) i Przemyskie (seria XXXV). Na początku XX wieku wydane zostały: Wołyń (1907 r.), Górny Śląsk (1906 r.) i Tarnów oraz Rzeszów (1910 r.).
Muzea, instytuty, nagrody
Po II wojnie światowej Polskie Towarzystwo Ludoznawcze podjęło decyzję o udostępnieniu spuścizny Kolberga. Utworzony został Instytut im. Oskara Kolberga w Poznaniu, którego celem jest opracowywanie i wydawanie dorobku twórczego swojego patrona. W rodzinnej miejscowości Oskara również kultywowana jest jego pamięć poprze istniejące tam Muzeum im. Oskara Kolberga, poświęcone kulturze Polski.
Nagroda im. Oskara KolbergaStatuetka „Ludowy Oskar“ – główna nagroda lubelskiego konkursu
W 1974 r. ustanowiono także Nagrodę im. Oskara Kolberga przyznawaną tym osobom czy instytucjom, które przyczyniają się do pomnażania narodowego dziedzictwa kulturowego. A w 2002 r. Stowarzyszenie Twórców Ludowych w Lublinie ustanowiło Ludowe Oskary.
